Metin Erksan Sineması - Emrah Cevher

1.1 “Auteur”luk Tartışmaları:
Fransızca bir sözcük olan “auteur”, “yaratıcı” anlamına gelmektedir. (Altıner, 2005:9) 1950’li yıllarda ünlü Fransız Cahiers du Cinema dergisinin yazarları tarafından ‘filmi yaratan kişi’ anlamında kullanılmaya başlanmıştır. Auteur kuramı oldukça düzensiz bir biçimde gelişmiş, bu konuda hiçbir zaman programlı manifestolar ya da kolektif bildiriler yayınlanmamış, hatta bunun kuram mı yoksa yöntem mi olduğu bile tartışmalı kalmıştır.

Tutku, mülkiyet gibi temalara eğilmesi, yalnız saplantılı kişilerin hikâyelerini anlatması, büyük fotoğraflar, mankenler gibi görsel öğeleri kullanması ve özellikle 1960’lı yıllardan itibaren yaptığı filmlerde gözlenen sinema dilinin ortaklığı dolayısı ile Metin Erksan’ı sinemamızın, tartışmalı da olsa, az sayıda auteur’lerinden biri olarak kabul edebiliriz.

1.2 Sinemaya Atılan Adımlar:
Erksan’ın sinemaya girdiği dönemin öne çıkan tahlilini maddeler halinde kısaca ortaya koyacak olursak:

Erksan, 1 Ocak 1929’da Çanakkale’de doğdu. 1947’de İstanbul Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü’nde öğrenim gördü. Erksan’ın sinemayla ilk alış-verişi sinema yazarlığı ile başladı. 1950’de Atlas Film’e Yusuf Ziya Ortaç’ın “Binnaz” eserini senaryolaştırır, 1952’de de Âşık Veysel’in hayatını anlatan “Karanlık Dünya” filmini çeker ve sansüre uğrar (Scognamillo, 2003:143). Yedek subaylığını Ordu Foto Film Merkezi’nde yapan Erksan burada “Dünya Havacıları Türkiye’de” belgeselini çeker. Askerlik dönüşü Çakıcı Mehmet Efe’nin serüvenlerini anlatan “Dokuz Dağın Efsanesi” (1958) filmini çeker. Sonraki yıl çektiği ve kişisel bir film olan “Hicran Yarası”, sokak şarkıcısının hikâyesini anlatır. Daha sonra Ege’ye gider. “Nehir ve Uygarlık” belgeselini çeker (Scognamillo, 2003:144). İstanbul’a döndüğünde “Şoför Nebahat” (1960) filmini çeker. “Şoför Nebahat filmiyle, kadınların çalışmasına iyi gözle bakılmayan bir toplumda, en beklenmedik mesleklerden birinde hayatını kazanmak zorunda kalan kadın kahramanın hikâyesiyle iyi bir film olabilirdi. Fakat ‘Şoför Nebahat’ bir dram olarak başlar, bir komedi olarak gelişir ve bir cinderella hikâyesi gibi sona erer” diyor Nijat Özön (Özön, 2010: 87). 1960 sonunda “Gecelerin Ötesi” filmiyle ilk toplumsal gerçekçi yapıtını ortaya koyar.

2.1 Sansürden Öç Alan Film: Yılanların Öcü

Yönetmen: Metin Erksan

Yapımcı: Nusret İkbal

Senarist: Fakir Baykurt'un romanından Metin Erksan

Oyuncular: Fikret Hakan, Nurhan Nur, Aliye Rona, Kadir Savun, Erol Taş

Müzik: Yalçın Tura

Görüntü Yönetmeni: Mengü Yeğin

Stüdyo: Be-Ya Film

Yapım Yılı:1962, Türkiye

Süre:82 dakika

Fakir Baykurt’un romanından uyarlanan film yine toplumsal gerçekçilik akımı içindedir. Film, bir köylünün evinin önüne başka bir ev yaptırmaya kalkışan köylülerle; kendi evinin önüne ev yapılmaya çalışılan ev sahiplerinin mücadelesini anlatmaktadır. Bu filmde Metin Erksan’ın sinemasında mülkiyet olgusunun oldukça önemli bir yer tuttuğunu görmekteyiz. Yönetmen “Susuz Yaz” ve “Kuyu”yu çekmeden önce bu olguyu ilk kez “Yılanların Öcü” filminde işlemiştir. Film, 1966 Uluslararası Kartaca Film Festivali’nde birincilik ödülü, ayrıca sinema yazarları 1961-62 mevsiminin en başarılı filmi, en başarılı yönetmen, en başarılı kadın oyuncu (Aliye Rona) ve en başarılı erkek oyuncu (Erol Taş) ödüllerini almıştır.

2.2 Ödülle Dönen Film: Susuz Yaz
Yönetmen: Metin Erksan, David E. Durston

Yapımcı: Ulvi Doğan

Senarist: Metin Erksan, Necati Cumalı (hikâye)

Oyuncular: Ulvi Doğan, Erol Taş, Hülya Koçyiğit

Müzik: Manos Hacidakis Ahmet Yamacı

Görüntü yönetmeni: Ali Uğur

Kurgu: Stuart Gellman

Stüdyo: Hitit

Yapım yılı: 1964, Türkiye

Süre: 90 dakika

Bir çiftçinin, toprağından çıkan suya ve kardeşinin karısına sahip olma tutkusunun anlatıldığı filmde, Metin Erksan ağırlıklı olarak ‘mülkiyet ve tutku’ duygularını işlemektedir. Susuz Yaz daha çekilirken basının ilgisini çeker, film vizyona girdiği zaman önemli bir ticari başarı kazanır. “Türkiye’yi temsil etme niteliğinden yoksun”luk gerekçesiyle dünyanın en büyük 3 film festivalinden biri olan Berlin Film Festivali’ne katılması engellenir. Filmin sansürden geçmesi pek kolay olmaz. “O akşam biz filmi rahmetli Cemal Gürsel’e gösterdik. Cemal Gürsel filmi gördü, çok beğendi ve bizi tebrik etti. Türk vatanına hizmet ettiniz” dedi. Hemen arkasından da şöyle devam etti: “Yahu Metin Bey! Ben senin adını gazetelerde hep gerçekçi rejisör, gerçekçi rejisör diye okuyorum. Seni böyle övüyorlar. Ama bana kalırsa bu filmde biraz gerçeğin dışına çıkmışsın”. “Neden?” dedim. “Eeee, bütün tipler ense kulak yerinde, şişman. Bu kadar besili mi Türk köylüsü. Biraz zayıf adam seçseydiniz ya” diye cevap verdi sonra, söyledik biz. “Paşa Hazretleri, siz bizi tecviz ettiniz, beğendiniz, övdünüz ama sansür bu filmi men etti” dedik. O zaman kıyamet koptu, “Kimdir bu adamlar? Onlara telefon edin, bu filme müsaade edilsin” dedi. Biz “Yılanların Öcü”nü Cemal Paşa’nın emri olmasına rağmen çok zor gösterime sokabildik. Ankara’da aylarca mücadele verdik” diyor Erksan (Altıner, 2005: 44).

Bugün bile filmin yurtdışına kaçırıldığı söylense de Erksan, festivale davet edildiklerini söyler. Erksan, Ayhan Işık ve Türkan Şoray’a bu filmi teklif ettiğini; onların “biz köylü olmayız, köylü elbiseleri giymeyiz” gerekçesi ile teklifini kabul etmediklerini söyler. Star sisteminden kopuşunda kendisi kadar Ayhan Işık ve Türkan Şoray’ın da etkisi olduğunu belirtir. Film, Berlin Film Festivali’nde (1964) büyük ödül olan Altın Ayı’yı kazanır.

Yönetmen: Metin Erksan

Yapımcı: Metin Erksan, Troya Film

Senarist: Metin Erksan, Kemal Demirel

Oyuncular: Müşfik Kenter, Sema Özcan, Fadıl Garan, Süleyman Tekcan, Oya Bulaner, Adnan Uygur, Deniz Çakır, Osman Karahan

Müzik: Metin Bükey

Görüntü yönetmeni: Mengü Yeğin

Stüdyo: Troya Film

Yapım yılı: 1965, Türkiye

Süre: 84 dakika

Erksan’ın sinemacı kişiliğini ortaya koyan en önemli filmlerinden biridir. Film, tanımadığı bir kadının resmine aşık olan, daha sonraları ise kadına ilgi duymaya başlayan bir adamın tutku dolu kara sevdasını anlatmaktadır. Erksan, “Sevmek Zamanı”nda eski bir masal geleneğinden yararlandığını söyler; yani surete aşık olmaktan. Yönetmene göre bu batı masallarında da vardır ama doğu masallarında daha sık görülür. Aynı zamanda ‘surete aşık olma’ olgusunun kökenine bakılırsa, Anadolu sufiliğinden de söz edebiliriz. Film gerek görsel yapı, gerekse kompozisyon bütünlüğü bakımından üst düzey bir anlatıma sahip olsa da, diyaloglar cılız ve güçsüz kalmıştır.

Erksan, daha önce ki her filminde ele aldığı insanlar arası çatışmalardan, yaşama kavgasının sebep olduğu yorgunluktan uzaklaşmak istemiş gibidir. Filmin önemi biraz da bu tür bir atmosfer kurma çabasının sinemamızdaki ilk örneklerinden biri olmasındadır (Altıner, 2005: 71).

Metin Erksan’ın toplumsal gerçekçi sinemadan uzak olan, “Sevmek Zamanı”nı çekiş nedenini Halit Refiğ şöyle dile getirmiştir: “Gecelerin Ötesi”, “Yılanların Öcü” ve “Susuz Yaz” gibi gerçekçi kabul edilen kendi filmleri üzerinde hiçbir özeleştiriye girişmediği halde, ‘Sevmek Zamanı’nın bunlardan çok ayrı karakterde bir film olması, Erksan’ın sadece başkalarının yaptığı ‘toplumsal gerçekçi’ filmlerden değil, kendisinin de payı olan bütün bu tür filmlerden hoşnutsuzluğunu ortaya koyuyordu” (Altıner, 2005: 72).

Yönetmen: Metin Erksan

Senaryo Yazarı: Metin Erksan

Yapımcı: Necip Sarıcıoğlu

Müzik: Orhan Gencebay, Abdullah Nail Bayşu

Görüntü Yönetmeni: Ali Uğur

Oyuncular: Nil Göncü, Hayati Hamzaoğlu, Demir Karahan, Aliye Rona, Osman Alyanak, Ahmet Turgutlu, Fikret Uçak

Yapım Yılı: 1968

Süre: 82 dakika

‘Kuyu’, belalısı tarafından kaçırılan bir kadının dramını anlatmaktadır. Burada yönetmen kız kaçırma, törelerin ağırlığı ve eşkıyalık olgularıyla örülü bir filmi meydana çıkartırken, aslında güçlü bir kadının sevmediği bir adama karşı direnmesini ve tutkulu, tek taraflı bir aşkı anlatmaktadır. Daha sonraları Erksan, kendisiyle yapılan bir röportajda, filmin kadın kahramanı olan Fatma’nın (Nil Göncü) intihar etmesinin yanlış olduğunu, şimdi olsa Fatma’yı öldürmeyeceğini, çünkü güçlü bir karakter olduğunu dile getirmişti. Film, 1. Adana Altın Koza Film Festivali’nde (1969) en iyi film, en iyi yönetmen, en iyi yardımcı kadın oyuncu (Aliye Rona) ve en iyi yardımcı erkek oyuncu (Hayati Hamzaoğlu) ödüllerini alır.

4.FİLMOGRAFİSİ

Karanlık Dünya / Âşık Veysel'ın Hayatı 1952

Beyaz Cehennem / Cingöz Recai 1954

Yol Palas Cinayeti 1955

Ölmüş Bir Kadının Evrakı Metrukesi 1956

Hicran Yarası 1958

 Dokuz Dağın Efesi 1958

Şoför Nebahat 1959

Gecelerin Ötesi 1960

Mahalle Arkadaşları 1961

Oy Farfara Farfara 1961

Yılanların Öcü 1961

Sahte Nikah 1962

Çifte Kumrular 1962

Acı Hayat 1963

Susuz Yaz 1963

İstanbul Kaldırımları 1964

Suçlular Aramızda 1964

Sevmek Zamanı 1965

Ölmeyen Aşk 1966

Kuyu 1968

Ateşli Çingene 1969

Dağlar Kızı Reyhan 1969

Sevenler Ölmez 1970

Eyvah 1970

Hicran 1971

Makber 1971

Feride 1971

Keloğlan'la Can Kız 1972

Süreyya 1972

Bir İntihar 1973

Geçmiş Zaman Elbiseleri 1973

Hanende Melek 1973

Müthiş Bir Tren 1973

Sazlık 1973

Dağdan İnme 1974

Şeytan 1974

İntikam Meleği / Kadın Hamlet 1976

Sensiz Yaşayamam 1977

Preveze Öncesi 1982